Tại Việt Nam, khi một người mua chiếc ô tô đầu tiên, họ thường không chỉ mua một phương tiện di chuyển, mà còn mua cả một biểu tượng xã hội. Trong nhiều năm, ô tô vẫn được xem là thước đo của thành công. Nhưng khi thị trường đã bước sang giai đoạn bão hòa, câu hỏi đặt ra là: người Việt hiện nay đang dùng xe hơi để đi lại, hay để thể hiện địa vị?
Từ giấc mơ bốn bánh đến biểu tượng của thành đạt
Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (World Bank), GDP bình quân đầu người của Việt Nam năm 2024 đạt khoảng 4.300 USD, tức chỉ tương đương một phần mười so với mức trung bình của các nước OECD. Trong bối cảnh đó, việc chi hàng trăm triệu hay hàng tỷ đồng để mua một chiếc ô tô vẫn là quyết định lớn, mang tính cảm xúc và xã hội rõ rệt.
Tâm lý “có xe là thành công” xuất hiện từ giai đoạn đầu những năm 2010, khi thị trường ô tô Việt Nam bắt đầu bùng nổ. Chiếc xe không chỉ phục vụ đi lại mà còn là “chứng chỉ” cho sự ổn định và vị thế. Một chiếc ô tô mới với biển số đẹp từng đủ khiến chủ nhân tự hào giữa phố phường.
Chính điều này khiến nhiều người mua xe vượt quá nhu cầu thực tế. Một nhân viên văn phòng di chuyển 10–15 km mỗi ngày vẫn sẵn sàng trả góp 6–7 năm để sở hữu xe riêng, điều hiếm thấy ở các nước phát triển, nơi ô tô được chọn chủ yếu dựa trên tính tiện dụng và chi phí vận hành.
Xu hướng từ “xe để khoe” sang “xe để sống”
Tuy nhiên, trong 3–5 năm gần đây, xu hướng tiêu dùng đã thay đổi đáng kể, nhóm khách hàng mua xe lần đầu hiện chiếm hơn nửa tổng lượng tiêu thụ, nhưng ưu tiên hàng đầu của họ không còn là thương hiệu hay kiểu dáng, mà là tính thực dụng và chi phí sở hữu, tính kính tế trong kinh doanh để ra tiền, chứ không đơn thuần mua xe để lấy oai với hàng xóm.
Điều này phản ánh rõ trong cơ cấu doanh số: các mẫu xe hạng A dù có giảm nhưng doanh số đang sang trở lại, còn ở phân khúc B thì vẫn nhộn nhịp nhất như: Toyota Vios, Honda City, SUV 5 chỗ, hoặc các dòng MPV 7 chỗ nhỏ gọn chiếm hơn 50% thị phần trong năm 2024.
Thay vì chọn xe “đắt nhất có thể mua được”, người dùng thế hệ trẻ từ 9x chọn xe “phù hợp nhất để sử dụng hàng ngày”.
Đặc biệt, sự lên ngôi của xe điện cỡ nhỏ như VinFast VF 3 và VF 5. Xe hơi không còn là cách thể hiện đẳng cấp, mà là phương tiện di chuyển tiết kiệm, thân thiện và linh hoạt trong đô thị.
Giá trị của ô tô đang được định nghĩa lại
Ở giai đoạn trước, giá trị của chiếc xe nằm ở logo trên nắp capo, Toyota, Mercedes, hay BMW là biểu tượng của đẳng cấp. Nhưng hiện nay, người tiêu dùng trẻ đánh giá giá trị dựa trên trải nghiệm và công nghệ.
Theo báo cáo “Automotive Consumer Study 2024” của Deloitte, 64% người dùng dưới 35 tuổi tại Đông Nam Á cho biết “ưu tiên xe có tính năng thông minh, kết nối và an toàn chủ động”, trong khi chỉ 22% xem thương hiệu là yếu tố quyết định.
Điều này lý giải vì sao các mẫu xe điện nội địa hay thương hiệu Trung Quốc đang dần được đón nhận, chúng đáp ứng nhu cầu trải nghiệm và công nghệ, chứ không bị đánh giá thấp vì “sinh sau đẻ muộn”
Với thế hệ người dùng trẻ, “đẳng cấp” không còn được đo bằng giá trị vật chất, mà bằng ý thức tiêu dùng có trách nhiệm và sự lựa chọn khác biệt.
Khi biểu tượng dần trở lại với giá trị thực
Không thể phủ nhận rằng trong xã hội đang phát triển, việc xem ô tô là biểu tượng địa vị là điều tự nhiên. Nó phản ánh giai đoạn chuyển mình từ “mơ ước có xe” sang “bình thường hóa việc sử dụng xe”.
Tuy nhiên, cùng với sự cải thiện hạ tầng, gia tăng thu nhập và mở rộng dịch vụ vay tiêu dùng tín dụng, ô tô đang dần trở về đúng vai trò của nó: phương tiện phục vụ cuộc sống.
Người Việt vẫn đang ở giữa hai giai đoạn: một bên là niềm tự hào khi sở hữu “chiếc xe mơ ước”, bên kia là sự tỉnh táo của người tiêu dùng hiện đại. Nhưng xu hướng chung đang rõ ràng hơn, xe hơi không còn là tấm huy chương địa vị, mà là công cụ để tận hưởng cuộc sống thuận tiện hơn.
Và có lẽ, đó mới là lúc văn hoá ô tô Việt Nam trưởng thành thật sự, khi người dùng không cần chiếc xe để thể hiện mình, mà chỉ cần nó để sống dễ dàng hơn trên hành trình mỗi ngày.
Tuấn Phạm